Prawdziwą (tłumiącą) naturę alkoholu lepiej widać w drugiej fazie jego działania, gdy pijący zaczyna odczuwać znużenie, spowolnienie i senność.
Psychoaktywne działanie alkoholu zależy przede wszystkim od jego stężenia we krwi.
0,2–0,5‰ – występuje odprężenie i euforia, mogą wystąpić nieznaczne zaburzenia równowagi, zmniejszenie krytycyzmu, upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz zaburzenia widzenia.
0,5–0,7‰ – następują zaburzenia sprawności ruchowej, niezauważalne osłabienie refleksu, nadmierna pobudliwość i gadatliwość, pogorszenie zdolności uczenia się i zapamiętywania, a także osłabienie samokontroli i błędna ocena własnych możliwości.
0,7–2‰ – występują zaburzenia równowagi, sprawności i koordynacji ruchowej, obniżenie progu bólu, zmniejszenie sprawności intelektualnej (błędy w logicznym rozumowaniu, wadliwe wyciąganie wniosków itp.), opóźnienie czasu reakcji, wyraźna drażliwość, zachowania agresywne, pobudzenie seksualne, wzrost ciśnienia krwi, przyspieszenie akcji serca, wymioty świadczące o obronie organizmu przed przedawkowaniem.
2–3‰ – pojawiają się zaburzenia mowy (mowa bełkotliwa), wyraźne spowolnienie i zaburzenia równowagi, wzmożona senność, znacznie osłabiona zdolność do kontroli własnych zachowań, „urwane filmy”.
3–4‰ – następuje spadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, osłabienie odruchów fizjologicznych lub ich zanik; mogą również wystąpić głębokie zaburzenia świadomości prowadzące do śpiączki.
Powyżej 4‰ – to dla zdecydowanej większości konsumentów alkoholu stan zagrożenia życia. Może wystąpić głęboka śpiączka, nasilają się zaburzenia czynności ośrodka oddechowego i naczyniowo-ruchowego, może także dojść do porażenia tych ośrodków przez alkohol.
Dla większości konsumentów stężenia alkoholu we krwi nieprzekraczające 0,5‰ można uznać za bezpieczne, o ile nie dotyczy to do osób i sytuacji, w których w ogóle nie powinno się spożywać alkoholu (np. w okresie ciąży i karmienia piersią, w czasie kierowania pojazdami mechanicznymi, przyjmowania leków itp.). Stężenie przekraczające 0,5‰ skutkuje pogorszeniem oceny sytuacji, percepcji, pamięci, koordynacji, czujności i samokontroli, pociąga więc za sobą większe ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych oraz społecznych i może skutkować zwiększoną odpowiedzialnością prawną. W polskim prawie stężenie 0,5‰ jest dolnym progiem stanu nietrzeźwości.
Czynniki wpływające na stężenie alkoholu we krwi
Ilość wypitego alkoholu. Każdy napój alkoholowy, niezależnie od rodzaju, zawiera alkohol. Do oszacowania, ile 100% alkoholu wypija konsument, spożywając różne trunki, przydatne jest pojęcie standardowej porcji alkoholu lub standardowego drinka.
Standardowa porcja alkoholu
Jedna standardowa porcja alkoholu to 10 g 100% alkoholu
zawiera się w około:
250 ml piwa (5%) = 100 ml wina (12%) = 30 ml wódki (40%)
czyli:
butelka piwa (0,5 l) to 2 porcje alkoholu,
butelka wina (0,75 l) to 7,5 porcji alkoholu,
butelka wódki (0,5 l) to 17 porcji alkoholu.
Im więcej standardowych porcji alkoholu spożyje pijący podczas jednej okazji picia, tym większe będzie stężenie alkoholu w jego organizmie.
Masa ciała osoby pijącej. Masa ciała ma duże znaczenie dla stężenia alkoholu we krwi. Osoba o małej masie ciała może wypić znacznie mniej alkoholu niż ważąca więcej, osiągając podobne jego stężenie.
Płeć. Kobieta, która waży tyle samo, co mężczyzna, i która wypije tyle samo porcji standardowych, może mieć do 40% większe niż on stężenie alkoholu we krwi. Powodem jest mniejsza zawartość wody w organizmie kobiet, mniejsza niż u mężczyzn aktywność enzymów metabolizujących alkohol w żołądku oraz większa ilość estrogenów, zwiększających intensywność wchłaniania alkoholu.
Czas trwania okazji picia. Podczas spożywania alkoholu zachodzą równolegle dwa procesy: alkohol jest wchłaniany do organizmu i równocześnie metabolizowany ze średnią prędkością 0,15‰ na godzinę. Wbrew obiegowym opiniom tempa rozkładu alkoholu nie da się przyspieszyć. Żadne pokarmy, napoje, suplementy diety czy wysiłek fizyczny nie wpłyną na pracę enzymów rozkładających alkohol. Oznacza to, że mężczyzna ważący 90 kg, który na imprezie trwającej 5 godzin wypił 0,5 l wódki, pozbędzie się alkoholu z organizmu po około 14 godzinach.
Wypijanie kolejnych porcji alkoholu w szybkim tempie powoduje gwałtowne zwiększenie stężenia alkoholu we krwi, a co za tym idzie – zwiększa ryzyko wystąpienia poważnych zaburzeń i może prowadzić do śmierci. Rozsądnym zachowaniem jest wydłużanie czasu spożywania kolejnych porcji alkoholu. Picie nie więcej niż 1 porcji standardowej (10 g 100% alkoholu) w ciągu godziny pozwoli dłużej cieszyć się stanem „rauszu” i w większości przypadków zapobiegnie szybkiemu zwiększeniu stężenia alkoholu we krwi.
Sposób picia i rodzaj napojów alkoholowych oraz inne właściwości osób pijących. Alkohol spożywany „na pusty żołądek”, a także napoje alkoholowe zawierające dwutlenek węgla (szampan, wina musujące, drinki z dodatkiem napojów gazowanych) wchłaniają się szybciej i przyspieszają zwiększanie się stężenia alkoholu we krwi.
Warto wiedzieć, że choć średni czas metabolizowania alkoholu wynosi 0,15‰ na godzinę, to jest różny dla poszczególnych konsumentów. Niektórym osobom szkodzą nawet niewielkie ilości alkoholu – szybciej widać po nich objawy upojenia i ciężko chorują po piciu (tzw. słaba głowa). Inni mogą wypić więcej bez wyraźnych oznak upojenia, a ich organizm szybko radzi sobie z rozkładem alkoholu (tzw. mocna głowa). Warto znać i akceptować reakcje swojego organizmu na alkohol. Nie powinno się porównywać z innymi pijącymi, organizować zawodów w ilości wypijanego alkoholu czy ścigać się w piciu. Warto również wiedzieć, że podziwiana często w towarzystwie osób pijących „mocna głowa” naraża jej posiadaczy na szczególnie duże zagrożenia. Spożywają oni bowiem zdecydowanie więcej alkoholu niż inni konsumenci, co rodzi ryzyko poważnych szkód społecznych i zdrowotnych, w tym ryzyko uzależnienia od alkoholu.
W miarę dokładną ocenę stężenia alkoholu we krwi można uzyskać, przeprowadzając analizę próbki wydychanego powietrza za pomocą alkomatu. Ułatwieniem może być umieszczone na stronie internetowej www.parpa.pl alkoholowe liczydełko, które pozwala szybko ocenić stężenie alkoholu we krwi kobiety lub mężczyzny o określonej masie ciała zaraz po spożyciu określonej ilości alkoholu, po godzinie, dwóch, trzech i więcej.
Alkohol jest substancją toksyczną
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) alkohol znajduje się na trzecim miejscu wśród czynników ryzyka dla zdrowia Europejczyków. Ryzyko szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem zależy w znacznej mierze od ilości wypijanego alkoholu, przy czym naukowcy nie określili dotąd dawki całkowicie bezpiecznej, czyli takiej, która gwarantowałaby zupełny brak negatywnych konsekwencji spożywania napojów alkoholowych dla zdrowia. Większość problemów zdrowotnych o charakterze somatycznym i/lub psychicznym pojawia się w wyniku przewlekłego nadużywania alkoholu. Nierzadko jednak nawet osoby spożywające alkohol okazjonalnie mogą doświadczyć problemów spowodowanych piciem, na przykład zatrucia alkoholem, upicia patologicznego, kaca, urazów fizycznych i wypadków, „urwanych filmów”, przemocy oraz problemów zdrowotnych wynikających z połączenia alkoholu i leków.
W 2010 r. Niezależny Komitet Naukowy ds. Narkotyków w Wielkiej Brytanii oszacował szkody (zdrowotne, psychologiczne i społeczne) spowodowane używaniem najbardziej popularnych substancji psychoaktywnych (www.thelancet.com November 1, 2010). Oceniano, z jakimi szkodami dla osób używających oraz dla ich otoczenia związane jest stosowanie substancji psychoaktywnych. Okazało się, że najbardziej szkodliwymi dla użytkowników środkami psychoaktywnymi są: kokaina w postaci crack, heroina, metamfetamina i alkohol. Substancje te osiągnęły w skali 0–100 wyniki odpowiednio: 37, 34, 32 i 26 punktów. Alkohol, heroina i kokaina w postaci crack były najbardziej szkodliwe dla otoczenia osób używających tych substancji (wyniki odpowiednio: 46, 21 i 17 punktów).
Ze wszystkich badanych środków psychoaktywnych alkohol okazał się najbardziej szkodliwy (72 punkty ogółem za wyrządzane szkody). Na drugim i trzecim miejscu znalazły się odpowiednio heroina (55 punktów) i kokaina w postaci crack (54 punkty). Z całą pewnością intencją prezentacji wyników badania szerokiej publiczności nie było bagatelizowanie destrukcyjnego działania narkotyków czy wręcz zachęcanie do ich używania. Chodziło o zwrócenie uwagi na to, że legalny, powszechnie spożywany alkohol jest groźną substancją psychoaktywną i powinien być przez konsumentów traktowany z należytą ostrożnością.
Różne wzory spożywania alkoholu
Większość ludzi pije alkohol na tyle rzadko i w tak małych ilościach, że nie stwarza to ryzyka poważnego zagrożenia dla nich i dla otoczenia, tzn. piją alkohol na poziomie małego ryzyka szkód. Choć alkohol jest trucizną i z punktu widzenia toksykologii każda wypita jego ilość jest ryzykowna, to jednak w większości przypadków jednorazowe spożycie małych dawek nie powoduje istotnych uszkodzeń zarówno w stanie zdrowia, jak i w funkcjonowaniu psychospołecznym pijącego.
Ryzykowne spożywanie alkoholu to picie nadmiernych jego ilości (jednorazowo i w określonym przedziale czasu) niepociągające za sobą aktualnie negatywnych konsekwencji, przy czym można oczekiwać, że się one pojawią, o ile obecny model picia nie zostanie zmieniony.
Szkodliwe picie alkoholu opisywane jest jako wzór picia, który już powoduje szkody zdrowotne, fizyczne bądź psychiczne, ale również psychologiczne i społeczne, przy czym nie występuje uzależnienie od alkoholu.
Uzależnienie od alkoholu jest następstwem długotrwałego, szkodliwego spożywania alkoholu, w którym picie uzyskuje zdecydowane pierwszeństwo przed zachowaniami, które niegdyś były dla osoby pijącej ważniejsze. Osoba uzależniona odczuwa silny nieodparty przymus sięgania po alkohol, doświadcza wielu nasilających się dolegliwości fizycznych i psychicznych po przerwaniu lub znacznym ograniczeniu picia (drżenie mięśniowe, wzmożona potliwość, zaburzenia snu, niepokój, drażliwość, lęki), które ustępują po wypiciu kolejnej porcji alkoholu, i pije alkohol inaczej, niż tego naprawdę pragnie (więcej i dłużej niż planuje, ma problemy z utrzymaniem zaplanowanej abstynencji).
Limity picia alkoholu na poziomie małego ryzyka szkód
Aby uniknąć negatywnych konsekwencji spożywania alkoholu, trzeba monitorować ilość wypijanego alkoholu. Na podstawie badań naukowcy WHO ustalili poziom spożywania alkoholu związany z przeciętnie najmniejszym ryzykiem szkód zdrowotnych. Warto je znać, bowiem mogą ułatwić ocenę aktualnego wzoru picia i podjęcie decyzji o ograniczeniu spożycia alkoholu.
Dla mężczyzn
W przypadku picia okazjonalnego spożywanie jednorazowo nie więcej niż 6 porcji standardowych (60 g 100% alkoholu), tzn. nie więcej niż 3 półlitrowe butelki piwa, 3 kieliszki wina o pojemności 200 ml lub 180 ml wódki.
Przy piciu codziennym:
zachowanie co najmniej 2 dni abstynencji (najlepiej dzień po dniu) w tygodniu,
nieprzekraczanie 4 porcji standardowych (tzn. 40 g 100% alkoholu) dziennie; 4 porcje alkoholu to: 2 półlitrowe piwa, 2 kieliszki wina o pojemności 200 ml lub 120 ml wódki.
W ciągu tygodnia wypijanie nie więcej niż 280 g 100% alkoholu, co jest równoważne z około 13 półlitrowymi butelkami piwa, nieco ponad 3 butelkami wina (o pojemności 0,75 l) lub 0,8 l wódki.
Dla kobiet
W przypadku picia okazjonalnego spożywanie jednorazowo nie więcej niż 4 porcji standardowych (40 g 100% alkoholu), tzn. nie więcej niż dwie półlitrowe butelki piwa, 2 kieliszki wina o pojemności 200 ml każdy lub 120 ml wódki.
Przy piciu codziennym:
zachowanie co najmniej dwóch dni abstynencji (najlepiej dzień po dniu) w tygodniu,
nieprzekraczanie granicy 2 porcji standardowych (tzn. 20 g 100% alkoholu) dziennie; dwie porcje alkoholu to: 1 półlitrowe piwo, 1 kieliszek wina o pojemności 200 ml lub 60 ml wódki.
W ciągu tygodnia wypijanie nie więcej niż 140 g 100% alkoholu, co jest równoważne z 7 półlitrowymi butelkami piwa, niecałymi 2 butelkami wina (o pojemności 0,75 l) lub 420 ml wódki (ok. 0,8 półlitrowej butelki).
Sygnały ostrzegające o zmianie wzoru picia
Po czym jeszcze można poznać, że picie alkoholu staje się niebezpieczne?
Zwiększa się ilość i częstotliwość spożywania alkoholu.
Zwiększa się tolerancja alkoholu, tzn. trzeba wypić więcej niż poprzednio, aby uzyskać oczekiwany efekt psychoaktywny.
Częstej dochodzi do stanów upojenia alkoholowego.
Spożywanie alkoholu przynosi osobie pijącej duże, wyraźnie odczuwane korzyści psychologiczne.
Zmienia się rola alkoholu w życiu (staje się on lekarstwem na problemy: stres, smutek, samotność, lęk, bezsenność).
Alkohol staje się coraz ważniejszy: narasta koncentracja na sytuacjach związanych z piciem, oczekiwanie na moment picia, celebrowanie sytuacji picia, pojawia się niepokój w przypadku niemożności napicia się.
Dochodzi do picia alkoholu w sytuacjach, które zdecydowanie wymagają abstynencji.
Używanie alkoholu staje się sposobem usuwania przykrych dolegliwości kaca (klinowanie).
Pojawiają się trudności z przypomnieniem sobie, co się działo poprzedniego dnia w sytuacjach związanych z piciem (palimpsesty, czyli „urwane filmy”).
Picie alkoholu jest kontynuowane mimo coraz poważniejszych negatywnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych.
Otoczenie sygnalizuje zaniepokojenie piciem i próbuje skłonić osobę pijącą do ograniczenia ilości oraz częstości spożywania alkoholu.
Zalecenia dla zachowania abstynencji
Niektórzy w pewnych sytuacjach powinni w ogóle zrezygnować ze spożywania alkoholu:
młodzi ludzie – ze względu na ryzyko wystąpienia poważnych zaburzeń rozwojowych oraz współwystępowania innych zachowań problemowych, takich jak: zażywanie narkotyków, przemoc, przedwczesne i niebezpieczne zachowania seksualne, łamanie prawa,
kobiety w ciąży – z powodu ryzyka nieodwracalnego uszkodzenia płodu,
matki karmiące – z powodu zmniejszania wydzielania mleka i negatywnego wpływu alkoholu na zdrowie dziecka,
osoby chore, przyjmujące leki – ze względu na ryzyko szkodliwych interakcji alkoholu i leków oraz pogorszenie stanu zdrowia,
osoby starsze – ze względu na gorszy metabolizm alkoholu, większe stężenie alkoholu we krwi, przyjmowanie wielu leków, pogorszenie sprawności intelektualnej i ruchowej,
osoby znajdujące się w sytuacjach potencjalnie zagrażających urazami, przemocą, wykorzystaniem, nadużyciami seksualnymi, na przykład uprawiające różne dyscypliny sportowe, pozostające w kontakcie z substancjami toksycznymi (np. farby, środki ochrony roślin), przebywające na imprezach masowych, gdzie łatwo może dojść do zachowań agresywnych, w miejscach zupełnie sobie nieznanych, w miejscach cieszących się „złą sławą” (niektóre dzielnice w miastach, niektóre kluby czy dyskoteki), w sytuacjach zażywania przez inne osoby narkotyków, w towarzystwie osób nieznajomych,
osoby mające małą tolerancję na alkohol, którym szkodzi każda – nawet najmniejsza – jego ilość,
osoby uzależnione, które z racji objawów klinicznych uzależnienia nie potrafią skutecznie kontrolować ilości i częstości spożywania alkoholu,
wszyscy, którzy znajdują się w okolicznościach prawnie zabraniających spożywania alkoholu (np. w pracy, w szkole, kierując pojazdami mechanicznymi, w miejscach publicznych).
Aby uniknąć problemów wynikających ze spożywania alkoholu, należy:
na bieżąco analizować i oceniać swój wzór picia,
świadomie kontrolować ilość, częstość i efekty spożywania alkoholu,
słuchać opinii osób trzecich na temat swojego picia, zwłaszcza gdy wyrażają zaniepokojenie i troskę,
nie bagatelizować własnych negatywnych doświadczeń (choćby jednostkowych) związanych z nadużywaniem alkoholu i wynikających z tego konsekwencji,
nie zwlekać z zasięgnięciem porady u specjalisty, jeśli picie zaczyna pociągać za sobą poważne negatywne konsekwencje.