Co to jest kleszczowe zapalenie mózgu?
Kleszczowe zapalenie mózgu (odkleszczowe zapalenie mózgu) to zespół neurologicznych komplikacji występujących po zakażeniu flawiwirusami przenoszonymi przez kleszcze.
Źródłem infekcji jest pokąsanie przez zakażonego kleszcza (osobnika dorosłego, nimfę, niemal niewidoczną larwę) lub kontakt z jego zakażonymi płynami ustrojowymi. Zakażenie szerzy się również drogą pokarmową na skutek spożycia niepasteryzowanego mleka zakażonego zwierzęcia.

Okres wylęgania choroby wynosi od 7 do 14 dni.

Pierwotne zakażenie w większości przebiega bezobjawowo lub ma charakter grypopodobny. Druga faza zakażenia (zajęcie ośrodkowego układu nerwowego) ma miejsce w 7-14 dni po wystąpieniu objawów grypopodobnych.

Opisano trzy typy kleszczowego zapalenia mózgu (analogicznie do 3 podtypów wirusa):
• środkowoeuropejski (występujący w Polsce),
• syberyjski,
• dalekowschodni.
Podtypy wirusa różnią się rodzajem kleszcza, w którego organizmie bytują (Ixodes ricinus obecny w Polsce) oraz ciężkością wywoływanej choroby (najłagodniejsza postać po zakażeniu odmianą środkowoeuropejską).

Jakie są objawy kleszczowego zapalenia mózgu?
Kleszczowe zapalenie mózgu ma typowo, dwufazowy przebieg oraz nieprzewidywalne następstwa.
Wstępne objawy choroby pojawiają się w ciągu dwóch tygodni i przypominają przeziębienie, m.in.:
• ogólna niedyspozycja,
• gorączka ok. 38oC,
• bóle głowy, stawów, mięśni,
• objawy nieżytu górnych dróg oddechowych,
• niekiedy nudności, wymioty.
Pierwsza faza kleszczowego zapalenia mózgu trwa zwykle 1-9 dni. Jeżeli nie dochodzi do zajęcia układu nerwowego, chory powraca do zdrowia. W przypadku, gdy wirusy przedostaną się do układu nerwowego, rozwija się druga faza choroby. Obie fazy przedziela okres remisji, który trwa 1-9 dni.

Druga faza choroby, trwająca kilka tygodni, a nawet miesięcy, charakteryzuje się:
• nagłym skokiem gorączki (ok. 40oC),
• zmianą nastroju (depresja),
• nękającymi bólami i zawrotami głowy,
• wymiotami,
• światłowstrętem,
• oczopląsem,
• niekiedy widzeniem podwójnym, niedosłuchem, spadkiem ciśnienia krwi, drżeniem zamiarowym,
niedowładami wiotkimi, zaburzeniem świadomości, niekiedy jej utratą, sztywnością karku.

Zajęcie ośrodkowego układu nerwowego przez wirusa może wywoływać zapalenie rdzenia kręgowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.

Jak poważne mogą być objawy kleszczowego zapalenia mózgu?
U około 1% chorych z objawami neurologicznymi dochodzi do zgonu. Wyzdrowienie pozostałych 99% nie zawsze jest całkowite.
Zachorowanie na kleszczowe zapalenie mózgu może mieć poważne następstwa, tj.:
• trwałe niedowłady i objawy neurologiczne,
• uszkodzenie poszczególnych nerwów (w ok. 25%),
• uszkodzenie słuchu (w 13%),
• zaburzenia psychiczne, w tym nerwica,depresja (w 13%),
• zespoły psychoorganiczne,
• meteoropatie,
• nadmierna drażliwość,
• agresja wobec otoczenia,
• często ograniczona wydolność fizyczna, parkinsoidalne drżenie rąk, upośledzenie ruchów rąk.
Chorzy często twierdzą, że nawet bez utrwalonych objawów są „inni niż przed chorobą”, co określa się tzw. charakteropatią.

Jak często kleszczowe zapalenie mózgu występuje w Polsce?
W Polsce liczbę zachorowań na pełnoobjawowe kleszczowe zapalenie mózgu w okresie ostatnich 10 lat szacowano na 150 do ponad 250 przypadków rocznie. W 2011 roku odnotowano 221 przypadków a w 2012 roku 189 przypadków kleszczowego zapalenia mózgu. Najwięcej zachorowań obserwuje się w rejonach północno-wschodniej Polski (do 80% zakażeń w danym roku).

Sezonowość zachorowań wiąże się z dwoma okresami aktywności kleszczy: dominującym – wiosenno-letnim i słabszym – jesiennym.

Wiek chorych waha się od 3 do 80 lat. Objawowe zakażenia stwierdza się najczęściej u osób powyżej 20 roku życia. Wśród chorych przeważają mężczyźni. Zachorowania osób związanych z pracą na terenach występowania kleszczy stanowią około 20% ogółu przypadków.

Gdzie i jak często kleszczowe zapalenie mózgu występuje na świecie?
Wirus wywołujący odkleszczowe zapalenie mózgu występuje w regionie obejmującym tereny na wschód od Renu po Japonię.

W samej Europie rejestruje się do 10.000 pełnoobjawowych zachorowań rocznie. We wszystkich krajach, w których prowadzi się rejestrację kleszczowego zapalenia mózgu, obserwuje się (w ciągu ostatnich 20 lat) wzrost liczby zachorowań.

Jedyną skuteczną formą zapobiegania chorobie jest szczepienie.