Pierwsze komputery zostały skonstruowane w latach 40-tych i początkowo służyły do wymiany informacji i wykonywania obliczeń dla armii i uniwersytetów. W Polsce komputery osobiste (PC) służące do użytku domowego, stały się dostępne dla szerszego grona użytkowników dopiero w latach 90-tych. Obecnie są to urządzenia wykorzystywane powszechnie w codziennym życiu, do pracy, nauki i rozrywki.
Internet w Polsce również bardzo szybko stał się popularny. Mimo to, że jakość połączenia internetowego pozostawia jeszcze wiele do życzenia, a niektóre miejsca w kraju nadal nie mają dostępu do sieci, internet rozwija się w Polsce stale i dynamicznie. Pierwsze łącze w Polsce zostało uruchomione 26 września 1990, natomiast internet stał się dostępny od grudnia 1991 roku. Od tego czasu wiele zmieniło się w świadomości jego użytkowników. Obecnie sieć służy do nawiązywania i podtrzymywania relacji społecznych, wyszukiwania informacji, wysyłania e-maili, czytania prasy, reklamowania towarów i usług, zakupów, rozrywki. Dziś trudno wyobrazić sobie nowoczesną firmę bez strony www. Wiele zachowań społecznych uległo zmianie pod wpływem takich urządzań, jak komputer czy telefon komórkowy.
Pomimo wielu korzyści, jakie niesie korzystanie z tych urządzeń, należy koniecznie być świadomym również zagrożeń wynikających z ich używania, a w szczególności nadużywania lub nieprawidłowego używania.
Długotrwałe używanie komputera i internetu może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych.
Należą do nich dolegliwości somatyczne, jak:
-bóle pleców, kręgosłupa, zwyrodnienia nadgarstków,
-bóle oczu, wysuszenie spojówek, pogorszenie wzroku,
-zaburzenia rytmu okołodobowego, bezsenność,
-zmęczenie,
-otyłość,
-zaburzenia krążenia,
-osłabienie mięśni karku, nóg i grzbietu,
-nadpobudliwość,
-obniżenie odporności,
-podrażnienia skóry
-epilepsja,
oraz dolegliwości psychiczne:
-większa pobudliwość, napięcie, agresja,
-mniejsza ilość kontaktów społecznych,
-utrata zainteresowań, apatia,
-obsesje, lęki,
-poważne zaburzenia psychiczne - depresja, nerwice, zaburzenia osobowości, uzależnienia.
Definicja
W klasyfikacjach chorób i problemów zdrowotnych (IDC-10, DSM V) nie ma jednostki chorobowej, która oznaczałaby uzależnienie od komputera i internetu jako sklasyfikowane zaburzenie. Klasyfikacja ICD-10, obowiązująca w Polsce, została opublikowana w 1995 roku, zanim internet i komputery stały się powszechnie dostępne. Obecnie trwają prace nad publikacją nowej klasyfikacji, która być może ujmie ten problem jako jednostkę chorobową.
W DSM-V, opublikowanej w 2013 roku, również nie uznano uzależnienia od komputera i internetu za zaburzenie, choć we wskazaniach do dalszych badań pojawia się termin "Internet Gaming Disorder" co można przetłumaczyć jako "Zaburzenie związane z grami internetowymi". Sugerowałoby to niebezpieczny i destrukcyjny wpływ na psychikę szczególnie gier online, a także zainteresowanie naukowców tym problemem.
Według ICD-10, zachowanie można uznać za uzależnienie, jeżeli spełnione są przynajmniej 3 z 6 poniższych kryteriów:
1. Silne pragnienie lub poczucie przymusu przyjmowania pewnych substancji lub wykonywania pewnych czynności.
2. Trudności z samokontrolą dotyczącą powstrzymania się od zażycia środka czy wykonania czynności.
3. Wystąpienie zespołu abstynencyjnego.
4. Zaistnienie tolerancji.
5. Utrata zainteresowań i przyjemności istniejących przed uzależnieniem.
6. Zażywanie substancji lub wykonywanie pewnych czynności pomimo dowodów na ich destrukcyjny wplyw na zdrowie i stosunki społeczne.
Niektóre osoby uzależnione od komputera są w istocie uzależnione od innych czynników, które mogą osiągnąć poprzez komputer - np. informacji - nałogowo przeglądają strony internetowe, czytają wiadomości i plotki. Można również uzależnić się od internetowych zakupów, czatów lub pornografii. Uzależnienie nie zawsze jest związane z rywalizacją, grą lub byciem online.
Uzależnienie od gier, internetu i informacji można sklasyfikować jako Inne zaburzenia nawyków i popędów (impulsów) F-63.8.
Przyczyny
Potrzeba osiągnięć, kontroli - latwiej kontrolować świat wirtualny niż realny
Niezaspokojone ambicje - łatwiej zrealizować wysokie ambicje w grze niż w realnym świecie, można wiele razy próbować, odtwarzać tę samą sytuację, ginąć i rodzić się na nowo,
Nieumiejętność przegrywania w rzeczywistych sytuacjach,
Możliwość rozładowania napięć, agresji - zabijanie wrogów, widok krwi, poczucie mocy,
Przyjemność czerpana z wygranej, z bycia autorytetem, z wysokiej pozycji w hierarchii graczy,
Cechy osobowości - introwersja, neurotyzm,
Behawioralne mechanizmy użyte w grach - np. zbieranie odznak, trofeów powoduje, że osoba chętniej gra,
Ciekawość - grafiki, rozwiązań użytych w grze, fabuły gry, wciągające rozgrywki, kontakt z innymi graczami,
Zjawisko imersji - z filozofii - zatopienie się w grze, utrata poczucia czasu, realności
Kogo dotyczy problem
Problem uzależnienia od gier, komputera i internetu dotyczy wszystkich grup społecznych -
dzieci, młodzieży i dorosłych.
Skutki
U dzieci uzależnionych od gier i komputerów w dłuższej perspektywie czasowej obserwuje się spowolnienie rozwoju, wzrost poziomu agresji, problemy w kontaktach społecznych, zaburzenia emocjonalne.
U młodzieży i osób dorosłych obserwuje się problemy osobowościowe, społeczno - emocjonalne, zaniedbanie nauki, pracy, codziennych obowiązków, a nawet higieny osobistej.
Terapia
Najlepiej nie dopuścić do powstania uzależnienia. Łatwiej zapobiegać, niż leczyć już ugruntowane uzależnienie.
Jeżeli lubisz grać, przeznacz na ten cel określony czas i przestrzegaj reguł - ustaw zegarek, zrób plan zajęć, nie zaniedbuj obowiązków i potrzeby odpoczynku. Jeżeli czujesz zmęczenie, senność, zawroty głowy, przyspieszone tętno - przerwij grę. Prawie każda gra ma możliwość włączenia pauzy, zapisania postępów i powrotu do rozgrywki później.
Jeżeli Twoje dziecko lubi grać, koniecznie dobierz grę do jego wieku i poziomu umiejętności. Gra nieodpowiednia dla wieku dziecka będzie zawierała elementy szkodliwe, jak przemoc, niecenzuralny język, erotykę, elementy wzbudzające strach, lub po prostu zbyt trudne fragmenty rozgrywki, które mogą być dla dziecka frustrujące. Zainteresuj się, w co dziecko gra - czy ta gra na pewno jest dla niego, co lubi w grach, co jest modne wśród jego rówieśników i czy na pewno można mu pozwolić na taką rozrywkę. Nie wszystkie gry zawierają niebezpieczne elementy. Na rynku jest dostępnych wiele gier edukacyjnych, przygodowych, platformowych, strategicznych, które są odpowiednie nawet dla 3-latka, jednocześnie nie wpływając destrukcyjnie na jego zdrowie psychiczne i fizyczne.
Jeżeli dziecko korzysta z komputera i internetu, włącz kontrolę rodzicielską i odpowiednie filtry w przeglądarce internetowej. Nie pozwalaj dziecku korzystać z ogólnodostępnych czatów. Naucz dziecko, jak zachowywać się w środowisku internetowym (nie wolno podawać swoich danych osobowych, adresu, numeru telefonu) Korzystajcie z internetu wspólnie. Pokaż dziecku, że komputer nie służy tylko do grania.
Gdy wystąpi już uzależnienie
Podobnie jak przy każdym uzależnieniu, należy stopniowo zmniejszać ilości czasu spędzanego przed komputerem. Nagłe odstawienie, odłączenie, zakaz używania spowodują objawy odstawienne - wybuch agresji, depresji.
W przypadku uzależnionych dzieci warto zastosować kontrolę czasu spędzanego przed komputerem oraz kontrolę treści, z jakimi dziecko ma kontakt, ustalić limity czasu spędzanego przed komputerem, pokazywać i podkreślać atrakcyjność innych czynności poza komputerem. Dzieci warto uczyć, że komputer służy do różnych celów, edukować o zagrożeniach. Rodzic powinien też interesować się tym, co dziecko robi w sieci, prawidłowo dobierać strony www, gry do wieku dziecka, używać narzędzi do filtrowania treści pod względem wieku (kontroli rodzicielskiej), blokować dostęp do pewnych treści.
W przypadku uzależnionej młodzieży - warto, aby nastolatki miały dodatkowe interesujące zajęcia, np. na świeżym powietrzu, w grupie z rówieśnikami oraz posiadały jakieś autorytety - trenerów, nauczycieli.
Dorośli mają nieco inne są motywy zamykania się w domu z grą czy komputerem. W sieci czują się bardziej pewni siebie, czują mniejsza odpowiedzialność za własne czyny i słowa, mają wrażenie anonimowości, spełniają potrzebę osiągnięć. Takie osoby należy wspierać, wzmacniać ich poczucie własnej wartości. Koniecznie trzeba im pokazać, że bez pośrednika w postaci komputera czy awatara w grze też są wiele warci i mogą osiągać sukcesy. Do metod terapeutycznych stosowanych w gabinetach psychologicznych należy terapia metodą 12 kroków (jak przy leczeniu uzależnienia od alkoholu) oraz terapia behawioralna, sporządzenie planu dnia i ścisłe przestrzeganie go wraz z określeniem czasu spędzanego przed komputerem, a przede wszystkim rozpoznanie objawów uzależnienia i uświadomienie sobie, że jest to problem. Żadne uzależnienie nie może zostać skutecznie wyleczone bez świadomej zgody i woli leczenia ze strony pacjenta.
mgr Magdalena Dobrowolska