pomoc psychologiczna
Aug. 22, 2013

Aktualne problemy w udzielaniu pomocy psychologicznej

Wstęp

W ostatnich latach w Polsce coraz bardziej popularne staje się korzystanie z pomocy psychologicznej. Stopniowo polskie społeczeństwo oswaja się z tą formą leczenia, staje się ona coraz bardziej akceptowana społecznie. Powoli pokonujemy efekt stygmatyzacji, powodujący, że osoba szukająca pomocy, zwłaszcza u psychologa czy psychiatry, może czuć się odrzucona i napiętnowana przez swoje środowisko oraz najbliższych za sam fakt korzystania z takich usług. Do niedawna pacjenci psychologów oraz psychiatrów byli postrzegani jako osoby mało wiarygodne, nieodpowiedzialne, nieobliczalne, czy wręcz szalone. Świadomość społeczna pod tym względem pozytywnie się zmienia. Obecnie wizyta w gabinecie psychologicznym jest coraz częściej postrzegana jako zwyczajny przejaw dbałości o zdrowie. O zdrowie psychiczne należy dbać tak samo jak o zdrowie fizyczne. Co więcej, zdrowie psychiczne ma ogromny wpływ na
funkcjonowanie ludzkiego organizmu i zdrowie fizyczne. Jeżeli ludzka dusza cierpi, po niedługim czasie zaczyna cierpieć również ciało. Pacjent może odczuwać wtedy objawy choroby somatycznej, przy czym źródłem tych objawów jest zaburzenie funkcjonowania psychicznego. Pacjenci mają obecnie dostęp do całej gamy usług, poradni i gabinetów psychologicznych, od poradnictwa zawodowego, coachingu (tj. oceny pracownika) i warsztatów samorozwoju, przez
treningi zdolności (np. trening pamięci), po regularne oddziaływanie terapeutyczne w wielu znanych i uznanych nurtach. Jeszcze 5-10 lat temu wszystkie te usługi były w naszym kraju znane głównie specjalistom, niepopularne i nieosiągalne dla pacjentów. Obecnie pacjent często staje przed trudnym wyborem formy pomocy, właściwej dla doświadczanego przez niego problemu.

Formy pomocy psychologicznej

Zgodnie ze Standardami Psychologicznych Świadczeń Zdrowotnych opracowanymi przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne, wyróżniamy następujące formy pomocy psychologicznej:

Porada psychologiczna zakłada krótkotrwały kontakt pacjenta i psychologa. Sprowadza się do jednorazowego spotkania w celu określenia poziomu funkcjonowania pacjenta i sformułowania wskazań do dalszego leczenia.

Konsultacja psychologiczna obejmuje również badanie stanu psychicznego pacjenta metodami psychologii klinicznej (tj. najczęściej testami psychologicznymi). Po konsultacji pacjent otrzymuje najczęściej pisemną opinię. W praktyce konsultacja obejmuje 2-3 spotkania.

Terapia psychologiczna ma na celu osiągnięcie przez chorego optymalnego poziomu funkcjonowania. Jest to złożony proces obejmujący niesienie pomocy pacjentowi w osiągnięciu optymalnego poziomu funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego, w akceptacji swojej choroby oraz nawiązywaniu kontaktów społecznych i podejmowaniu różnych aktywności. Ta forma pomocy zakłada dłuższy kontakt pacjenta z psychologiem.

Rehabilitacja psychologiczna jest dostosowana do specyficznych trudności pacjenta. Ma miejsce wtedy, gdy do psychologa zgłasza się pacjent z jakąś niepełnosprawnością, np. po urazie, po wypadku. Zadaniem psychologa jest przywrócenie sprawności psychicznej pacjentowi. W praktyce zwykle duża częstotliwość spotkań przekłada się zwykle na lepsze wyniki rehabilitacji.

Interwencja kryzysowa polega na udzielaniu pomocy w psychologicznym kryzysie wywołanym chorobą i jej okolicznościami. W stanie ostrego kryzysu potrzebna jest natychmiastowa pomoc trwająca aż do ustąpienia objawów.

Psychoterapia jest to specjalistyczne świadczenie zdrowotne nastawione na przepracowanie podstawowych problemów i trudności pacjenta. Jest to długotrwała forma oddziaływania psychologicznego, obejmująca wiele spotkań pacjenta z psychologiem. Wyróżnia się wiele rodzajów psychoterapii, jak psychoterapia indywidualna, grupowa, rodzin, małżeństw (par). Warty podkreślenia jest fakt, że psychoterapia powinna mieć określony czas trwania i dobiega końca, gdy
pacjent jest w stanie samodzielnie stawić czoła swoim problemom oraz fakt, że jest to metoda leczenia. Psychoterapia nie jest tylko rozmową pacjenta z psychologiem, ale jest metodą leczenia zaburzenia, gdzie psycholog posługuje się takimi czynnikami leczącymi jak wsparcie, uczenie pacjenta (np. nowych sposobów radzenia sobie z jego problemem), motywowanie pacjenta do działania (m. in. zachęcanie pacjenta do zmiany zachowania, jak np. rozładowywanie napięcia w
akceptowalny społecznie sposób zamiast pogłębiania uzależnienia itp).

Doboru odpowiednich metod diagnostycznych i terapeutycznych dokonuje psycholog. Psycholog jest również zobowiązany do przestrzegania norm etycznych obowiązujących w jego zawodzie, w tym przede wszystkim do zachowania tajemnicy zawodowej.

Najczęstsze problemy funkcjonowania psychicznego w wybranych grupach wiekowych

Wśród osób dorosłych często występującymi zaburzeniami są uzależnienia, zaburzenia nastroju oraz zaburzenia osobowości. Źródłem tych zaburzeń często jest powszechnie występujący stres. Żyjemy w środowisku, z którego nie można wyeliminować całkowicie tzw. stresorów, czyli czynników wywołujących stres. Stresujemy się w pracy, rywalizując o prestiż i pieniądze. Utrata pracy jest równoznaczna z utratą pieniędzy, brak pieniędzy to niezapłacone rachunki, niezapłacone rachunki to upadek autorytetu i konflikty w rodzinie. Współczesny człowiek żyje w ciągłym napięciu. Rodzina również nie zawsze jest w stanie rozładować to napięcie, sama stając się źródłem kolejnych problemów. Osoby dorosłe realizują zwykle wiele ról społecznych, nie ze wszystkimi dobrze sobie radząc. We współczesnym świecie występuje często konflikt ról - trudno pogodzić rolę dobrego ojca, jednocześnie spędzając 10 godzin w pracy w roli dobrego pracownika. Brak czasu dla rodziny powoduje brak więzi i brak komunikacji między członkami rodziny, co rodzi kolejne
napięcia. Osoby, które nie radzą sobie z takimi problemami, które są słabsze psychicznie, lub mają tendencję do zapadania na choroby psychiczne, mogą cierpieć na wyżej wspomniane zaburzenia. Uzależnienia doraźnie pomagają rozładować napięcie. Uzależniające są nie tylko różne substancje, jak alkohol, nikotyna czy narkotyki Uzależniające może być wszystko to, co sprawia pacjentowi przyjemność i zmniejsza napięcie, czyli dosłownie każda substancja, czy nawet czynność. Do gabinetów psychologicznych dość często zgłaszają się również osoby cierpiące na zaburzenia na
tle seksualnym. Jest to prawdopodobnie związane ze stresem, który jest rozładowywany poprzez seks, być może z panującą obecnie większą swobodą obyczajową.

Bardzo rozpowszechnione są również zaburzenia nastroju, najczęściej depresja, co jest przejawem braku radzenia sobie w sytuacjach życiowych, przeżywaniem sytuacji kryzysowych. Zwykle przyczyny takich problemów są bardzo indywidualne.

Młodzież jest szczególnie łatwo podatna na wybrane zaburzenia psychiczne, ze względu na występujący w tym okresie rozwoju człowieka bunt młodzieńczy, rozchwianie emocjonalne oraz wciąż rozwijającą się, nieukształtowaną w pełni osobowość. Chęć zaistnienia w grupie i zaimponowania rówieśnikom jest przyczyną podejmowania zachowań ryzykownych, oraz wejście w różnorodne uzależnienia (często od narkotyków, ale także np. od internetu). Wśród młodzieży, ze względu na wszechobecny i silnie propagowany w mediach kult szczupłego ciała, często pojawiającym się zaburzeniem odżywiania jest anoreksja. Jeżeli młody człowiek zostaje ze swoimi problemami sam, bez wsparcia najbliższych i przyjaciół, może również cierpieć na zaburzenia nastroju oraz osobowości.

Wśród małych dzieci również występuje szereg zaburzeń psychicznych. Ze względu na słabe więzi dzieci z rodzicami, konieczność powierzania opieki nad dziećmi instytucjom (żłobek, przedszkole) i opiekunkom, dzieci tracą poczucie bezpieczeństwa, co może być przyczyną licznych zaburzeń emocjonalnych. Alarmujący jest również fakt występowania w tak młodym wieku zaburzeń nastroju. Co ważne i często pomijane przez rodziców, duży negatywny wpływ na psychikę dziecka mają źle dobrane zabawki, gry, filmy, bajki. Wielu rodziców nie zwraca na to należytej uwagi, umożliwiając dzieciom dostęp do zabawek i gier nieodpowiednich dla ich wieku, oraz bagatelizując negatywny wpływ tych zabawek na prawidłowy rozwój dziecka. Przerażająca kreskówka, która dla osoby dorosłej jest tylko niewinną animacją, dla dziecka jest czymś realnie zagrażającym. W wyniku oddziaływania takich treści na psychikę małego dziecka mogą zacząć rozwijać się bardzo poważne zaburzenia psychotyczne. Ponadto wśród dzieci w wieku przedszkolnym pojawiają się
liczne problemy percepcyjne o podłożu organicznym. Zaburzenia te są zwykle spowodowane oddziaływaniem patogenów w czasie ciąży i uszkodzeniami okołoporodowymi.

Leczenie zaburzeń psychicznych

Wszystkie wyżej opisane zaburzenia można w większym lub mniejszym stopniu korygować, za pomocą odpowiednio dobranej terapii. Niekiedy terapia psychologiczna musi być realizowana równolegle z leczeniem psychiatrycznym. Pacjentowi często trudno pogodzić się z koniecznością podjęcia leczenia farmakologicznego lub terapii, jednak należy pamiętać, że opory te biorą się często z nieświadomości, jak na prawdę przebiega taka terapia i że jest to tylko przejściowy etap w drodze do wyzdrowienia.

mgr Bożena Dobrowolska
mgr Magdalena Dobrowolska

Literatura
Standardy Psychologicznych Świadczeń Zdrowotnych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
www.ptp.org.pl/teksty//Standardy_Zdrowotne.doc
Czabała, J. Cz. (2006). Czynniki leczące w psychoterapii. Warszawa: PWN.