Ospa wietrzna jest przez nas zauważana dopiero wtedy, kiedy u dziecka pojawia się charakterystyczna wysypka. Nic już wtedy nie można zrobić, jak tylko przebyć chorobę, która może trwać nawet 3 tygodnie. Przebieg choroby, wbrew opiniom, może nie być łatwy i lekki ani dla dziecka ani dla rodziców.
Ospa wietrzna to choroba zakaźna wywoływana przez kontakt z wirusem ospy wietrznej i półpaśca (ang. varicella-zoster virus – VZV). Wirus VZV należy do rodziny wirusów opryszczki i charakteryzuje się bardzo dużą zaraźliwością. Choroba przenosi się z człowieka na człowieka. W klimacie umiarkowanym, zachorowania najczęściej odnotowywane są późną zimą i wczesną wiosną.
Głównym źródłem zakażenia jest człowiek chory na ospę wietrzną. Wirus przenoszony jest drogą kropelkową, przez kontakt bezpośredni i pośrednio przez materiał świeżo zanieczyszczony zawartością pęcherzyków od chorej osoby. Uznaje się, że wykwity ospowe (wysypka) mogą być źródłem zakażenia aż do momentu wytworzenia się w ich miejscu strupka.
U kobiet ciężarnych możliwa jest również transmisja wirusa przez łożysko od matki do płodu.
Źródłem zakażenia mogą być także osoby chore na półpasiec, jednak prawdopodobieństwo przeniesienia wirusa jest w tym przypadku dużo niższe.
Okres inkubacji wirusa, czyli wylęgania się choroby – od momentu zakażenia do chwili wystąpienia objawów trwa średnio 14-16 dni. Tuż po zakażeniu, wirus namnaża się w jamie nosowo-gardłowej i okolicznych węzłach chłonnych. Po 4-6 dniach przechodzi do krwiobiegu, narządów wewnętrznych (m.in. wątroby, śledziony) i układu nerwowego.
Charakterystyczna wysypka występuje podczas kolejnej fazy rozsiewu wirusa, trwającej od 3 – 7 dni. Może ona pojawić się nie tylko na skórze, ale również na błonach śluzowych (okolice jamy ustnej i nosowo-gardłowej, rzadziej w obrębie śluzówek krtani i tchawicy, odbytu, narządów płciowych, na rogówce i spojówkach). Pęcherzyki na śluzówkach przechodzą w bolesne, płytkie owrzodzenia. Uciążliwej wysypce skórnej w postaci swędzących, grudkowo-pęcherzykowych wykwitów zazwyczaj towarzyszy gorączka do 39 st.C i złe samopoczucie. Wykwity na ciele mogą być jednocześnie w różnych fazach rozwoju.
W pierwszej fazie wysypka może pojawić się na owłosionej skórze głowy, twarzy lub tułowiu, a następnie rozprzestrzenia się na kończyny. Na początku pojawiają się plamki, szybko przekształcając się w grudki, a następnie w pęcherzyki wypełnione klarowną treścią, która mętnieje.
Po pęknięciu pęcherzyków tworzą się strupki, po których odpadnięciu mogą pozostać płytkie blizny. U dzieci bez zaburzeń odporności obserwuje się obecność od kilkudziesięciu do kilkuset wykwitów.
Co prawda u większości dzieci ospa wietrzna ma łagodny przebieg, jednakże istnieje realne ryzyko wystąpienia powikłań i konieczności pobytu w szpitalu. W Polsce w ostatnich kilku latach odnotowuje się ok. 140 000 przypadków zachorowań rocznie, z czego 800-1100 chorych rocznie trafia do szpitala w wyniku ciężkiego przebiegu choroby. Spośród osób hospitalizowanych, aż 89% stanowią osoby wcześniej zdrowe, bez zaburzeń odporności. To podkreśla, jak ważna jest profilaktyka tej choroby w postaci szczepień ochronnych.
Grupy osób szczególnie narażone na ciężki przebieg choroby:
wcześniaki
dzieci poniżej 1 roku życia
młodzież powyżej 13 roku życia i osoby dorosłe
osoby z obniżoną odpornością
osoby z chorobami przewlekłymi
kobiety w ciąży
Ryzyko wystąpienia powikłań, w tym śmierci, jest 10-20 razy większe u niemowląt i dorosłych niż u dzieci w wieku 1-4 lat.
Najczęściej występujące powikłania ospy wietrznej to:
Powikłania neurologiczne – takie jak:
ataksja móżdżkowa
drgawki gorączkowe
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu
Skórne – nadkażenia bakteryjne skóry wywołane przez gronkowce i paciorkowce. Mogą prowadzić do ropni, ropowicy, róży, zapalenia tkanki łącznej i martwiczego zapalenia powięzi.
Zakażenia miejscowe mogą przyczynić się do powstania szpecących blizn na skórze chorego.
Zapalenie żołądka i jelit
Zapalenie płuc
Ochroną o udowodnionej skuteczności i bezpieczeństwie jest szczepienie przeciw ospie wietrznej zalecane przez Ministerstwo zdrowia w Programie Szczepień Ochronnych.
W Polsce szczepienie przeciw ospie wietrznej jest zalecane przez Ministerstwo Zdrowia wszystkim osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały zaszczepione w ramach szczepień obowiązkowych oraz kobietom planującym ciążę, które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną.
Szczepienie przeciw ospie wietrznej jest obowiązkowe:
u dzieci z grup ryzyka do 12 roku życia:
z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby,
z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji,
zakażone HIV,
przed leczeniem immunosupresją lub chemioterapią.
oraz dzieci do ukończenia 12 roku życia z otoczenia w/w grup, które nie przechorowały ospy wietrznej.
u dzieci narażonych na zakażenie ze względów środowiskowych:
dzieci do 3 roku życia, uczęszczające do żłobków, klubów dziecięcych;
dzieci z domów dziecka do 12 roku życia.
Osoby zdrowe, które miały kontakt z osobą chorą na ospę wietrzną można chronić przed zachorowaniem, stosując szczepienie w czasie do 72 godzin po kontakcie, które zapewnia ochronę przed zachorowaniem lub łagodniejszy przebieg choroby.